Verrukkelijk Ascoli: “Net Toscane 30 jaar geleden”

Door Kent E. St. John

Het maanlicht weerkaatst op het travertijn marmeren plaveisel, glad als een schaatsbaan, op het Piazza del Popalo (volksplein) in Ascoli, Italië.

De lage lichten van de oude gebouwen en arcades die het plein omringen worden gedimd door de gloed van boven de Apennijnen. Mijn tafel in het Café Meletti (door Fredrico Fellini gebruikt in verschillende films) biedt een decor dat ik op 18 vorige reizen naar Italië niet heb gevonden.

Ook de woorden van mijn gastvrouw Antonella Valentini, de directrice van Academia Italia, schieten door mijn hoofd.

“Ascoli Piceno heeft geen Uffizi, scheve toren, standbeeld van David. Geen wereldberoemde bestemming, begeerd door bussen met camera-klikkende toeristen. Wat we wel hebben is een prachtige mengeling van geschiedenis, cultuur en tradities”.

Terwijl ik hier laat op de avond aankom, is het duidelijk wat Ascoli te bieden heeft: een reis terug in de tijd. Voordat ik naar mijn logeeradres ga, proost ik op Chris Cote van Language Studies Abroad voor het delen van nog een juweeltje om te ontdekken.

Lange wortels

Ascoli Piceno heeft een geschiedenis die teruggaat tot de Romeinse tijd, en elke bocht door smalle doorgangen is een lust voor het oog. Dreigende hoge torens vermengen zich met Romeinse ruïnes die zich mengen met geplaveide straten.

De geschiedenis van de stad begint 2500 jaar geleden en de naam zou afgeleid zijn van een oude oosterse wortel. De stad ligt aan de samenvloeiing van de rivieren Tronto en Castellano in een natuurlijk amfitheater.

Deze ligging geeft Ascoli Piceno het unieke gevoel van onafhankelijkheid dat zelfs vandaag nog merkbaar is. De indeling is nog steeds gebaseerd op het oude Romeinse ontwerp; een van de beste voorbeelden die in Italië te vinden zijn. Terwijl ik door de lanen slenter, komen de gezichten van Romeinse senatoren, Longobarden en Frankische krijgers, en heiligen zoals Franciscus van Assisi en Emidio (de beschermheilige van de stad en beschermer tegen aardbevingen) in gedachten.

Ook zij zochten allen troost in de boezem van Ascoli. In tegenstelling tot veel andere historische plaatsen in Italië, zijn de attracties van Ascoli meer hands-on – ik moet stukjes fresco’s bekijken met een zaklamp in de 13e eeuwse San Gregorio’s absidiole.

Het is buitengewoon. De 200 oorspronkelijke middeleeuwse torens (één een herberg) zijn nu geteld op 50; nog steeds meer dan San Gimignano in Toscane. Ik herinner me San Gimignano als overvol met tourbussen, in tegenstelling tot mijn rustige wandeling vandaag door Ascoli.

Zestien romaanse kerken, twee kathedralen, een archeologisch museum, een stedelijk kunstmuseum en een natuurhistorisch museum zorgen voor een leerervaring die niet onderdoet voor die van Toscane of Umbrië.

Ascoli heeft zelfs het jaarlijkse steekspel van de Quintana met dezelfde pracht en praal als de Palio van Siena. En dat alles tegen veel lagere prijzen en met minder mensenmassa’s. Het is Toscane van dertig jaar geleden.

Moderne dagen in Middeleeuwse Marken

De oude sfeer van Ascoli houdt de ontwikkeling van de stad niet tegen, noch de wens om afleidingen naar de geschiedenis te bieden. Deze ochtend begint onder een blauwe hemel en bolle witte wolken op de Piazza del Popolo. Een dampende kop cappuccino in het Lorenz Café wordt geserveerd met gratis snoepjes en koekjes… ware decadentie en versterking voor de drukke gebeurtenissen van de dag.

Mijn volgende stop is de Accademia Italia (zie hiernaast) voor een goedkope spoedcursus Italiaans. De warme binnenplaats en het vriendelijke personeel brengen altijd wel een happening of bezienswaardigheid aan het licht die je niet mag missen. Als een onofficieel toeristenbureau een nomade ooit zo goed heeft geholpen …. De Accademia zou een Oscar voor de reiziger moeten winnen.

Antonella heeft jarenlang artiesten, diplomaten en bisschoppen niet alleen de taal, maar ook de Italiaanse levensstijl geleerd. Terwijl ze een drukke dame is, leren zij en haar man Valerrio mij veel over het gebied, en ik geloof dat ze dat zou doen voor elke reiziger die dit stuk leest. Zij is een schat van Marche! De school biedt ook kook- en cultuurlessen aan.

Deze middag in Ascoli wordt doorgebracht op de best mogelijke manier; zonder een bepaald plan. Ik wapende me eenvoudigweg met nuttige brochures van het toeristenbureau in het Palazzio dei Capatani (Kapiteinspaleis) op de Piazza del Popolo.

Het paleis heeft een prachtige onderaardse archeologische route die een perfect alternatief is voor de middagzon. Ik volg de Via del Trivio naar het noorden, naar de oudste en mooiste wijken van Ascoli. Hier verkopen de winkeltjes en ambachtslieden de plaatselijke lederwaren en keramiek. Gelukkig voor mij bruist de wijk van de plaatselijke bevolking (woensdag en zaterdag zijn de marktdagen van Ascoli in de kloostergang van de kerk van S. Francesco).

De kraampjes zijn gevuld met de lekkernijen van de Marken en staan naast kleding en antiek. Als ik naar de kliffen loop die over de rivier de Tronto uitkijken, kan ik de meeste torens zien, waaronder het Osttello de’ Longobard, een van de oudste herbergen van Europa. Overal in de stad zijn winkels en restaurants voor elk budget en elke wens van de reiziger, maar ik ben klaar voor mijn nieuwe routine in de late namiddag.

Zoals de meeste inwoners van Ascoli, ga ik terug naar de Popolo voor een koffie of een drankje aan het begin van de avond. Hier zit ik met een Cheshire Cat’s glimlach en kijk hoe de lokale bevolking bijeenkomt om te socialiseren en de gebeurtenissen van de avond te plannen.

Zee en Ski

De ligging van Ascoli Piceno in de heuvels van Sibillini, halverwege tussen de Adriatische Zee en de Apennijnen, biedt mij een verbijsterende situatie. Vooral wanneer het uitzicht op besneeuwde bergtoppen wordt vermengd met winden die de geur van de zee met zich meedragen. Gelukkig liggen beide op korte afstand en zijn ze gemakkelijk te bereiken. In het hoogseizoen is het letterlijk mogelijk om de ene dag te skiën en de volgende dag te zwemmen. Uiteindelijk besluit ik mijn hart (en vermoeide voeten) te volgen tot in de betoverde bergen.

Het Nationaal Park Sibillini bekroont de bergen van de Marken. Hier zijn skiën en wandelen slechts de twee topkeuzes. Legenden over necromanten, feeën en boze geesten geven de bergtoppen een betoverende sfeer. In de kleine bergdorpjes langs de weg naar de bergen zijn kleine warmwaterbronnen, zwavelbaden en kuuroorden te vinden. Dit is precies waar ik naar op zoek ben na mijn perfecte dag van inspannende activiteit.

Na een goede nachtrust besluit ik de bergdorpjes te gaan verkennen. Omgeven door olijfgaarden en wijngaarden, heeft elk stadje zijn eigen verdiensten en attracties, verhalen en legenden. Als ik Offida nader, staat de Romaanse kerk Santa Maria della Rocca boven op een wig van rotsen met kliffen als zijkanten, waardoor de illusie wordt gewekt van een buitenpost op een eiland hoog in de Marken.

De 13de-eeuwse fresco’s in de kerk worden omringd door in de randen gekraste graffiti die een glimp oproepen van de monniken en hun dagelijkse leven. “1559 – sneeuw viel in mei, miserabel.” Met tegenzin ga ik verder naar Fermo, waar een van de tien rijkste bibliotheken van Italië staat.

Een brief die Christoffel Columbus in 1493 aan koningin Isabella schreef, zet de 400.000 volumes in de verf, en de beschrijvingen van zijn reis naar de Nieuwe Wereld geven het onderwerp weer. De historicus in mij is verrukt om zo’n schat in relatieve stilte te zien, zonder het imposante geklik van de rolluiken van toeristen. De brief werd in 1986 gestolen en teruggevonden tijdens een veiling bij Sothebys in New York. Hij is nu terug in Fermo, waar hij thuishoort.

Mijn verlangen en de geur van de zee leiden tot een korte treinrit van 30 minuten van Ascoli naar de kust en brengt me naar de badplaats San Benedetto del Tronto. Het oude vissersstadje dat uitgroeide tot een van de belangrijkste vakantie- en vissershavens aan de Adriatische Zee. Zeevruchten eten en luieren op het strand is hier aan de orde van de dag. In veel opzichten was San Benedetto een South Beach Miami, jaren voordat er zo’n plaats bestond. Al dwalend zie ik dat de Art Nouveau van begin 1900 zijn sierlijke stempel heeft gedrukt op de promenade.

Daarentegen besluit ik op de trein te stappen voor een diner een paar kilometer noordelijker aan de kust, en ik kom aan in het oude centrum van Grottammare boven de strandvlakte. Het biedt een filmset-achtige blik in het verleden.

Zittend in een restaurant dat alleen de vangst van de dag serveert, vermengt het zich goed met de kerk Santa Lucia; gebouwd in 1597 als een gedenkteken voor Paus Sixtus V die aan de overkant van het kleine piazza ligt. De mix van de zee beneden en de kasteelruïnes boven zal zeker zorgen voor een nacht om nooit te vergeten.

Slow Food-beweging

De Slow Food-beweging, die in 1986 in Italië is opgericht, bevordert de herontdekking van de smaken en geuren van de regionale keuken. Als bezoeker van Ascoli en Le Marche merk ik dat de Marchigiani zich al eeuwenlang aan deze principes houden. De ligging van de regio zorgt voor een rijke oogst van zowel land als zee.

De menu’s die in Ascoli en omgeving worden aangeboden, zijn gebaseerd op recepten die van generatie op generatie worden doorgegeven. Ik merk op dat olijfolie de prins van de cuccina is en een hoofdingrediënt in Ascoli’s bekendste gerecht, de Olive alla Ascolana (recept in de zijbalk). Dichters, kunstenaars en schrijvers hebben het gerecht sinds zijn ontstaan in heel Italië bekend gemaakt. Het is een vulling van lokale olijven met een ragout van rundvlees, varkensvlees en kip, gepaneerd en gebakken in olijfolie.

Mijn volgende maaltijd terug in Ascoli (typisch voor de Marken) volgt als volgt: antipasto (van in de bergen gepekelde plakjes ham), primo (een royale portie vinisgrassi–een achterovergeslagen lasagne zonder onderbreking van tomaten), met gegrild lams-, varkens- of rundvlees en tuinverse groenten en paddestoelen.

Voor degenen met een afkeer van vlees zijn er visgerechten in overvloed. Een Adriatische topper is brodetto; een visstoofpot gemaakt met 13 soorten vis, niet meer en niet minder. Dunne spaghetti met vongole (mosselkreeftjes) is een heerlijke optie. Fruit en kazen zoals formaggio di fossa (kaas met een sterke smaak die wordt gerijpt door het inmetselen in kalksteengrotten) is een geweldige afsluiter. Een Anisetta Meletti wordt beschouwd als het enige passende aperitief, en is vermaard als geen ander in Frankrijk. Het is de perfecte afsluiter van mijn extravagante, maar niet dure maaltijd.

Elk dorp en elke stad in de Marken lijkt een specialiteit te hebben die zijn kenmerkende wijn of gerecht is. Gedurende de lente, zomer en herfst worden er evenementen gehouden die sagres worden genoemd. Festivals om hulde te brengen aan hun specialiteit; echt een reden om samen te komen om te eten, drinken en vrolijk te zijn. In Vererotta is het de sagre della vitella allo spiedo (aan het spit gebraden kalfsvlees). Apiro heeft de sagre del formaggio pecorino (pecorinokaas). Meer informatie over sagres kunt u krijgen bij het toeristenbureau op het centrale plein van Ascoli.

Gods grote geschenk…de druif

“Wijn is een kunst die in staat is om je te laten dromen,” zegt Ercole Velenosi. Terwijl we in het proeflokaal van de Velenosi Ercole zitten, ben ik het helemaal met hem eens. Wijnmaken lijkt een droom die in vervulling is gegaan voor Ercole en Angela Velenosi. De onderscheidingen en medailles die zij in de loop der jaren voor hun wijnen hebben gekregen, zijn een bewijs van hard werken en een goede bodem. In het gebied is een verschuiving gaande van kwantiteit naar kwaliteit, en Ercole Velenosi is duidelijk een leider in dit doel.

Een uitblinker die ik proef is Lundi; een mix van Montepulciano verwerkt met Sangiovese en Cabernet Sauvignon- en Merlot-druiven uit de wijngaarden van de eigenaar. Twee jaar raffinage in houten vaten resulteert uiteraard in een wijn die zacht en breed is. Gevallen die naar New York City werden gestuurd, kregen onlangs lovende kritieken, en bij het proeven kan ik zien waarom.

Terwijl ik in de Piceno regio ben, probeer ik een aantal prachtige DOC vini da meditazione wijnen. De bekendste is Rosso Piceno en de nog betere Rosso Piceno Superiore. De blend is van Montepulciano en Sangiovese druiven.

Als liefhebber van wit, probeer ik de Falerio. Niet om bevooroordeeld te zijn, maar de lekkerste die ik tot nu toe proef is de Vigna Solaria van Velenosi. Misschien omdat ik net in de enige kleine tien jaar oude wijngaard heb gezeten die in het zonnigste en hoogste deel van het landgoed is geplaatst en waar de druiven voor deze wijn werden verbouwd.

In een hartslag

Terwijl de zonnestralen onder de heuvels van de wijngaard zakken, overdenk ik mijn tijd in Ascoli en de Marken… geschiedenis, kunst, bergen, kustlijn en mensen die hun cultuur en levensstijl delen. Na nog een keer de Olive alla Ascolana te hebben gepasseerd, denk ik aan een inscriptie boven de deur (een plaatselijke traditie) van een van Ascoli’s juweeltjes uit de renaissance, die Antonella voor me had vertaald. “Godzijdank ben ik hier,’ stond er. Ik ben het er helemaal mee eens.

Festivals

Ascoli Penico

Carnaval – Maskers en satire kenmerken dit jaarlijkse evenement. Net als in Venetië geven de maskers een vrijbrief om hard en lang te feesten. De Piazza de Popolo is versierd met lichtjes, en de stad gebruikt het als de plaats voor non-stop feesten. Parades en parodieën zijn aan de orde van de dag.

De Quintana (22 juli en 5 augustus)

De strijd om de eer van elk kwartier (zoals in Siena) is een middeleeuwse optocht compleet met steekspelen, spanning en het best onontdekte festival van Italië. U kunt in juli/augustus naar de palio in Siena gaan of deelnemen aan een plaatselijke viering in Ascoli. Meer dan 1500 deelnemers zijn gekleed in kleding die is ontworpen naar 14e-eeuwse schilderijen. Optochten, banketten en vuurwerk omringen het hoogtepunt van het feest, het steekspel. De traditie dateert uit 1377.